Hoe kun je desinformatie herkennen?

Eén van de beste dingen aan het internet is dat het een uitgebreide opslagplaats van kennis is - en deze schat aan kennis is bijna nooit meer dan een paar klikken van ons verwijderd. Deze onbeperkte toegang tot informatie brengt echter ook de nodige uitdagingen met zich mee. In het huidige informatietijdperk worden we gebombardeerd met zoveel informatie dat het effectief identificeren en uitfilteren van inhoud die verzonnen, gemanipuleerd of onjuist en misleidend is, een steeds grotere uitdaging wordt.

Het is zelfs een cliché geworden om te zeggen dat je niet alles wat je online tegenkomt voor waarheid kunt en mag aannemen. Dit geldt voor willekeurige artikelen en berichten op sociale media, tot aan commentaren van zelfbenoemde 'experts'. Het wordt nog ingewikkelder als je deepfake content toevoegt aan de mix, omdat AI-gebaseerde nepaudio, -afbeeldingen en -videoclips desinformatiecampagnes gemakkelijk een boost kunnen geven.

Over AI-bedrog gesproken: reken er niet op dat ChatGPT en andere tools die worden aangedreven door grote taalmodellen en getraind zijn op enorme datasets van het internet, altijd de waarheid vertellen of valse verhalen ontkrachten. Het is aangetoond dat ze het vermogen hebben om in te stemmen met onwaarheden en misvattingen te valideren, vooral als ze vragen krijgen die geladen zijn met desinformatie. Een andere zorg is dat chatbots 'hallucineren', dat wil zeggen dat ze verzonnen antwoorden en verwijzingen uitspugen. Met andere woorden, hun antwoorden moeten ook onder de loep worden genomen - en daar is een goede reden voor.

De schaduwzijde van informatie

Tegenwoordig zien we vaak dat de waarheid opzettelijk verkeerd wordt voorgesteld of verdraaid. Dit gebeurt meestal om verdeeldheid te zaaien tussen verschillende groepen mensen of om op negatieve wijze de aandacht te trekken. Informatie op het internet gaat niet meer vrij en onbelemmerd rond. Het wordt gefilterd en verdraaid om controle over verhalen te krijgen of om in iemands voordeel verhalen te manipuleren, afhankelijk van wat het meest effectief is.

Sommige mensen gebruiken deze methoden bewust om de macht over bepaalde informatie te krijgen. Ze verdraaien feiten door onwaarheden of nepnieuws in online discussies en op sociale media te plaatsen, wat uiteindelijk ook impact heeft op de werkelijke wereld.

In sommige gevallen van cyberpesten wordt bijvoorbeeld online desinformatie ingezet, waardoor slachtoffers echte mentale en fysieke schade ondervinden. Valse geruchten die via sociale media verspreid worden, kunnen verder reiken dan alleen scholen, waardoor meer mensen betrokken raken en de slachtoffers nog meer leed ervaren. Daarnaast zien we dat racisme en intolerantie, aangewakkerd door online discussies, de gedachten van mensen beïnvloeden. Dit is vooral merkbaar tijdens verkiezingstijd, wanneer verschillende groepen proberen bepaalde onderwerpen te betrekken bij politieke discussies.

De bronnen van desinformatie

Nepnieuws en foutieve informatie kunnen op veel manieren rondgaan. Zoals eerder aangegeven, speelt het internet, met zijn forums en sociale media, hierin een grote rol. Iedereen, van gewone mensen tot geautomatiseerde bots, kan alles delen. Vooral bots die foutieve informatie verspreiden, baren zorgen. Een onderzoek uit 2018 toonde aan dat veel Amerikanen zich bewust zijn van de schadelijke invloed van dergelijke bots op sociale media. Een ander rapport stelt dat ongeveer 47% van het internetverkeer van bots komt, en dit aantal groeit elk jaar.

Het is zelfs zo dat je op sociale platforms zoals X (voorheen Twitter) waarschijnlijk eerder een bot tegenkomt dan een echt persoon, volgens onderzoek van de Washington University in St. Louis.

Voorbeeld van een geïdentificeerde bot die desinformatie verspreidt. Bron: Samuel C. Woolley & Douglas Guilbeault. 2017. "Computational Propaganda in the United States of America: Manufacturing Consensus Online." Oxford Internet Institute, page 7.

Bots hoeven niet overtuigd te worden om nepnieuws te verspreiden. Hoe vaker een twijfelachtig bericht wordt gedeeld en gezien door mensen, hoe groter de kans dat het onze dagelijkse gesprekken bereikt. Bijvoorbeeld, tijdens de conflicten tussen Rusland en Oekraïne, hielpen internetpropogandacentrales valse verhalen verspreiden in een poging steun voor Oekraïne te ondermijnen. Ze verdraaiden feiten met onjuiste factchecks of door beelden uit hun context te halen.

Een account dat desinformatie verspreidt op basis van een uit zijn verband gerukt citaat. Bron: AFP Fact Check

Als politici dit soort nepnieuws overnemen, kan de impact nog verwoestender zijn. Dit kan leiden tot ernstige gevolgen, zoals de bestorming van het Capitool in de VS op 6 januari, die voortkwam uit toenemende politieke discussies, desinformatie, en polarisatie, aangewakkerd door online extremisme.

5 manieren waarop desinformatie zich verspreidt

1: Artikelen en rapporten: Soms kiezen mensen bewust voor nieuwsbronnen die hun eigen overtuigingen weerspiegelen, zelfs als deze bevooroordeeld zijn. Er zijn ook websites die bewust nepnieuws verspreiden, opgezet door mensen met slechte bedoelingen.

2: Sociale media: Op platforms als Facebook en Twitter kan desinformatie zich snel verspreiden via gedeelde artikelen, reacties, of specifieke pagina's en groepen bedoeld om nepnieuws te delen. Soms doen gebruikers zich voor als bekende figuren om hun leugens geloofwaardiger te maken.

3: Forums en reacties: Deze zijn vergelijkbaar met sociale media, waar gebruikers valse informatie delen in de reacties. Extreme meningen op plaatsen zoals 4chan kunnen in de echte wereld tot extremisme leiden.

4: Video's en afbeeldingen: Platforms voor het delen van video's en foto's worden ook gebruikt om nepnieuws te verspreiden. Dit kan gaan om bewerkte beelden, misleidende documentaires, of content van influencers die maatschappelijke verdeeldheid aanwakkeren.

5: Deepfakes: Bijzonder zorgwekkend zijn bewerkte video's, afbeeldingen, of audio die zo realistisch zijn dat ze moeilijk te onderscheiden zijn van echt. Zoals een recent artikel over audio deepfakes aantoont, kunnen deze technologieën gebruikt worden voor fraude, door bijvoorbeeld 'gestolen stemmen' overtuigend na te bootsen met behulp van gratis AI-tools voor criminele doeleinden.

Hoe kun je omgaan met desinformatie en nepnieuws?

Lees hieronder 5 tips over hoe je onderscheid kunt maken tussen een echte informatie en desinformatie:

1: Wees bedachtzaam: Neem niet zomaar alles voor waarheid aan. Een 'dokter' op internet die beweert iets over vaccins of behandelingen te weten, is niet per se betrouwbaar, alleen omdat hij een laboratoriumjas draagt. Wees ook sceptisch over buitengewone verhalen, zoals de geboorte van een baby met drie ogen dit jaar.

2: Doe zelf onderzoek: Nepnieuws en hoaxes, zoals verzonnen verhalen over dienstplicht of onjuist voorgestelde verkiezingsuitslagen, verspreiden zich snel op sociale media. De beste manier van onderzoek is het checken van feiten via betrouwbare nieuwssites en factcheckers die valse claims onderzoeken.

3: Zet dingen in perspectief: Vorm je eigen mening door je breed te informeren via verschillende betrouwbare bronnen. Dit helpt je om een weloverwogen standpunt in te nemen over verschillende kwesties.

4: Blijf kalm: Laat je niet opjagen door extreme meningen. Online discussies kunnen verhit raken, maar het is belangrijk om provocaties, vooral van online trollen, te negeren.

5: Extra tip: Het lezen van de brochure van het Cybersecurity and Infrastructure Security Agency (CISA) over desinformatie is een aanrader. Deze biedt nuttige informatie over desinformatietechnieken, inclusief manieren om nepnieuws te herkennen, met praktijkvoorbeelden. Met deze aanpak kun je beter bepalen wat waar is en wat niet.