Vrijwel iedereen gebruikt dagelijks Amerikaanse techproducten, diensten en apps. Van sociale media tot zoekmachines en van cloudopslag tot communicatieplatforms: de kans is groot dat je hiervoor een Amerikaanse aanbieder gebruikt. Denk aan Google, Facebook, Microsoft, Apple en Amazon. Maar wat betekent deze afhankelijkheid eigenlijk? En wat kun je doen als je door de politieke situatie minder Amerikaanse techproducten zou willen gebruiken?
Overheidsdiensten en Amerikaanse clouddiensten
Niet alleen consumenten leunen voor een groot deel op Amerikaanse diensten en apps. Datzelfde geldt voor bedrijven en zelfs overheidsdiensten. Zij leunen sterk op onder meer Amerikaanse clouddiensten.
Tijdens een recent Kamerdebat over digitale soevereiniteit werd duidelijk dat partijen van links tot rechts zich zorgen maken over de afhankelijkheid van Amerikaanse techbedrijven. Kamerleden stelden kritische vragen over het gebruik van Microsoft-producten binnen de overheid, het versturen van e-mails via Amerikaanse cloudservices en de noodzaak om alternatieven te verkennen. GroenLinks-PvdA-Kamerleden stelden al vragen over de risico's voor de Nederlandse en Europese autonomie en veiligheid. Ze dringen aan op onderzoek naar beschikbare Europese cloud- en technologiealternatieven voor overheidsdiensten.
De Algemene Rekenkamer deed daar onlangs onderzoek naar en trok een duidelijke conclusie. De overheid is "ondoordacht gaan werken in de cloud en denkt onvoldoende na over de risico's". Voor twee de derde van de belangrijkste clouddiensten zijn zijn volgens de Rekenkamer de vereiste risicoafwegingen niet gemaakt. Dat is kwalijk, omdat consumenten en organisaties in de problemen kunnen raken als clouddiensten failliet gaan of hun diensten verstoord raken.
Een belangrijk voorstel uit het debat was de oprichting van een soevereine Rijkscloud, een overheidsbrede cloudomgeving die niet afhankelijk is van Amerikaanse bedrijven. Staatssecretaris Szabó heeft toegezegd de haalbaarheid van zo’n Rijkscloud te willen onderzoeken en hier geld voor te reserveren. Dit zou een belangrijke stap zijn om overheidsgegevens binnen Europa te houden en meer controle te krijgen over digitale infrastructuur.
Staatssecretaris Zsolt Szabó erkende onlangs al in gesprek met RTL Z dat het noodzakelijk is met een gezamenlijke aanpak te komen voor “cloud, autonomie en weerbaarheid”. Hij herkent het beeld dat de Rekenkamer schetst.
Het Centraal Planbureau (CPB) concludeert ook dat Nederland steeds meer afhankelijk wordt van Amerikaanse clouddiensten, zonder beschikbare Europese of Nederlandse alternatieven. En ook zij waarschuwen dat dit kan leiden tot kwetsbaarheden als deze diensten wegvallen.
"Europa is voor technologieën zoals cloudcomputing, quantumcomputing en artificiële intelligentie afhankelijk van de VS", aldus het CPB, dat verder opmerkt dat Europa op het gebied van bijvoorbeeld cloudcomputing de boot heeft gemist. "De wereldwijde cloudmarkt wordt gedomineerd door Amerikaanse giganten, zonder Europese of Nederlandse alternatieven."
De risico’s van afhankelijkheid
De dominantie van Amerikaanse techbedrijven brengt verschillende risico’s met zich mee.
- Privacy en gegevensopslag – Amerikaanse bedrijven vallen onder de CLOUD Act en kunnen worden verplicht om gegevens over Europese gebruikers te delen met de Amerikaanse overheid, zelfs als die gegevens in Europa zijn opgeslagen. Europese wetgeving zoals de GDPR (AVG) probeert gebruikers te beschermen, maar wordt niet altijd even strikt nageleefd door Amerikaanse techbedrijven.
- Marktverstoring en monopolie – Veel van deze bedrijven hebben een dusdanige machtspositie dat kleinere concurrenten nauwelijks een kans krijgen om te groeien. Daarnaast hebben Amerikaanse techgiganten enorme financiële- en technologische voordelen, waardoor Europese startups en bedrijven moeilijker kunnen concurreren.
- Economische afhankelijkheid – Door massaal gebruik te maken van Amerikaanse diensten vloeit een groot deel van de inkomsten en innovatie naar de VS, in plaats van naar Europese bedrijven. Hierdoor blijft de Europese techsector achter.
- Invloed op informatievoorziening en censuur - Amerikaanse platforms zoals Facebook, X (Twitter) en Google bepalen grotendeels welke informatie zichtbaar is in Europa, wat gevolgen kan hebben voor democratische processen en de verspreiding van desinformatie. Europese overheden hebben weinig invloed op de besluitvorming van deze bedrijven over moderatie en algoritmes.
- Cybersecurity-risico’s - Een groot deel van de vitale digitale infrastructuur in Europa is afhankelijk van Amerikaanse bedrijven, wat een risico vormt als die systemen worden aangevallen of geblokkeerd. Europese landen hebben minder grip op hoe Amerikaanse bedrijven omgaan met datalekken en updates.
Europese alternatieven
Het goede nieuws: er zijn inmiddels veel Europese alternatieven beschikbaar voor diensten en apps die consumenten én bedrijven gebruiken. Hoewel overstappen even wennen kan zijn, kan het een bewuste keuze zijn om meer controle te houden over je data en om Europese innovatie te ondersteunen. Hieronder een aantal voorbeelden:
Op deze site is een uitgebreid overzicht te vinden van Europese alternatieven voor populaire Amerikaanse diensten: European alternatives for popular services | European Alternatives
Maak een bewuste keuze
In de podcast Het Digitale Front werd besproken dat overstappen naar Europese alternatieven niet altijd eenvoudig is. Hoogleraar Felienne Hermans van de VU vergeleek het met een dieet. ‘’Van vlees afstappen is ook niet makkelijk. Maar het kán wel.’’
Luister de hele aflevering hier: https://open.spotify.com/episode/2KufrPQ6vdEhviVzYi8epA?si=l3ZAU8nQT8OrgqJwdt5TIA
Hetzelfde geldt voor digitale diensten. De overstap naar minder bekende alternatieven voelt misschien als afkicken, maar het is mogelijk. De sleutel ligt in bewustzijn en geleidelijke verandering.
Uiteindelijk is het aan de gebruiker om de keuze te maken. Blijven we blind vertrouwen op Amerikaanse diensten, of geven we Europese alternatieven een kans? Het is geen zwart-wit kwestie, maar bewust omgaan met digitale afhankelijkheid is in ieder geval een stap in de goede richting.